20 kwietnia 1906 roku do użytku oddany został gmach Pruskiego Królewskiego Gimnazjum Prorealnego, w którym obecnie znajduje się Liceum Ogólnokształcące. Progimnazjum, jako szkoła państwowa, funkcjonowało już w Wąbrzeźnie od 1903 roku.
Była to szkoła o sześcioletnim cyklu kształcenia. Klasy nosiły nazwy, począwszy od najniższej: sexta, quinta, quarta, tertia, untersekunda, obersekunda. Ukończenie szkoły i zaliczenie egzaminów końcowych, uprawniało do dalszej nauki w klasie drugiej wyższej pełnego gimnazjum lub też dawało możliwość podjęcia kariery urzędniczej niższego szczebla. Wydarzenie, jakim było bez wątpienia oddanie do użytku nowej siedziby szkoły, obszernie zrelacjonowane zostało w wąbrzeskiej gazecie powiatowej „Briesener Kreisblatt” w wydaniu z dnia 21 kwietnia 1906 roku.
Nowa szkoła
Tutejsze nowo wybudowane progimnazjum na ulicy Schönseerstrasse (dzisiejsza ulica Wolności), które dziś, czyli w piątek, zostanie uroczyście otwarte i poświęcone, jest monumentalnym, pięknym budynkiem. Półhektarowy plac budowy przylega do ulicy na długości 63 metrów. Prawie dwie trzecie tej powierzchni zajmuje właściwy budynek szkoły – pomieszczenia z klasami. W części południowej znajduje się aula, która – cały wysoki na 14 metrów budynek – przewyższa jeszcze o 2 metry. Ta część gmachu wywiera na patrzącym z boku szczególne wrażenie i kojarzy się z potężną wieżą. Bezpośrednio do tej strony budynku przylega budynek mieszkalny dyrektora. Wysokość pomieszczenia wynosi 9 metrów, a front budynku również skierowany jest na ulicę. Ten budynek stanowi kontrast w stosunku do gmachu z salami lekcyjnymi. Efekt ten osiągnięto, nie tylko poprzez mniejsze wymiary, ale również poprzez ukształtowanie fasady, budowę balkonu, holu oraz klatki schodowej.
Dziedziniec – w kształcie kwadratu – otoczony jest drzewami i połączony z ulicą, szerokim – na trzy metry – brukowanym traktem. W części południowej dziedzińca, znajduje się sala gimnastyczna, w części północnej usytuowano toalety, a z częścią wschodnią graniczą użytki rolne, oddzielone wysokim drucianym płotem. Fasady wszystkich budynków pokazują średniowieczny charakter budowli, wzorowany na północnoniemieckich budynkach z cegły , w którym czerwona cegła, gdzie niegdzie ożywiona jest otynkowanymi fragmentami. Fugi są nieco bardziej wyraziste, niż stosuje się zazwyczaj, a uczyniono tak dlatego, by podkreślić kontrast kolorów pomiędzy tynkiem, a cegłą licówką.
Gmach z pomieszczeniami klas
Przez portal główny, do którego prowadzi droga z granitowych płytek, wchodzi się do przedsionka strzeżonego przez okienka z pokoiku portiera, z którego po schodach dochodzimy do parteru. Z górnego podestu prowadzą drzwi do pomieszczenia z oknami wychodzącymi na północ, tu znajdują się zbiory historyczne i przyrodnicze. Dalej przez przedsionek można dojść do korytarza. Miejsce to jest jasno oświetlone dzięki oknom skierowanym na dziedziniec i niewątpliwie stanowi punkt centralny parteru. Po stronie zachodniej leży wspomniany już przedsionek z portalem głównym, a obok niego loża portiera. Po północnej stronie znajduje się biblioteka szkolna. W kierunku południowym rozciąga się szeroki korytarz oświetlony na całej długości przez okna skierowane na dziedziniec, z którego można dojść do leżących wzdłuż ulicy gabinetów. Te pomieszczenia, według kolejności to: klasa, biblioteka nauczycielska, pokój zebrań, gabinet dyrektora. Przez przedsionek można również dostać się do małej izby będącej częścią gabinetu dyrektorskiego. Gabinet połączony jest podwójnymi drzwiami z mieszkaniem służbowym dyrektora.
Po stronie wschodniej korytarza zlokalizowano schody do mieszkania woźnego oraz główną klatkę schodową gmachu. Klatka schodowa, prowadząca do mieszkania woźnego, ma oddzielne wejście od dziedzińca i łączy za pomocą drzwi, leżące na dwóch piętrach, pomieszczenia mieszkalne woźnego, z piwnicą oraz korytarzem na parterze. W przypadku stwierdzenia choroby zakaźnej w rodzinie woźnego, można jego mieszkanie odciąć od pomieszczeń szkolnych.
Główna klatka schodowa gmachu jest oświetlona z dwóch stron przez okna. Schody prowadzą od piwnicy, aż do drugiego piętra. Na poddasze prowadzą, z drugiego piętra, specyficzne schody z ognioodpornym segmentem znajdującym się na poddaszu.
Na pierwszym piętrze również znajduje się korytarz o długości równej długości budynku. Do niego przylega, od strony północnej i zachodniej sześć sal lekcyjnych, między innymi pracownia fizyczna i chemiczna, dalej również klasa kombinatoryki (logiki).
Na drugim piętrze, w południowej części, znajduje się aula szkolna. Do auli można wejść przez korytarz, jak również przez sąsiadującą klasę, z którą połączono ją szerokimi, dwuskrzydłowymi drzwiami. Sufit kasetonowy wykonano z solidnych materiałów. Ściany wyłożono wysokim na 2 metry panelem. W auli można pomieścić 200 osób. Pomieszczenie jest doskonale oświetlone przez szereg wielkich okien usytuowanych po stronie zachodniej. Północne skrzydło drugiego piętra zawiera pracownię techniczną (rysowniczą) mieszczącą 42 uczniów. W kierunku zachodnim, po stronie ulicy, znajdują się jeszcze dwie sale: klasa religii oraz pomieszczenie z mapami, z którym sąsiaduje, wspomniane wcześniej, ognioodporne wejście na poddasze.
Ogrzewanie wszystkich pomieszczeń, z wyjątkiem mieszkania woźnego, ogrzewanego za pomocą pieców kaflowych, odbywa się za pomocą niskociśnieniowej pary. Odpowiednie miejsca dla kotłów i opału znajdują się w piwnicy, która stanowi dodatkowe pomieszczenia na pralnie woźnego oraz inne izby gospodarcze. Budynek podłączono do wodociągów miejskich, natomiast prąd elektryczny gmach zaopatrywany jest przez firmę elektryczną funkcjonującą w mieście.
Dom mieszkalny dyrektora
Dom mieszkalny dyrektora zawiera na obydwu piętrach sześć pokoi dziennych i jeden gościnny. Dodatkowo na poddaszu ulokowany został jeszcze pojedynczy pokój. Pod budynkiem znajdują się obszerne pomieszczenia piwniczne. Główną ozdobę budynku stanowi jasny przedpokój z wygodną, prowadzącą na sam szczyt budynku, klatką schodową.
Sala gimnastyczna
To pomieszczenie ma 20 metrów długości i 10 metrów szerokości. Wejście główne pośrodku frontu północnego, dzięki przedsionkowi, doskonale chroni przed przeciągami. W przybudówce po stronie zachodniej znajdują się: szatnia, przedsionek oraz pokój dla nauczycieli.
Wejście boczne w rogu północno – zachodnim prowadzi przez przedsionek, z którego można dostać się zarówno do sali, jak i do szatni. Szatnia ma również bezpośrednie połączenie z salą gimnastyczną. Obok szatni znajduje się pomieszczenie dla nauczycieli.
Do ściany wschodniej dobudowano pomieszczenie na sprzęty sportowe.
Przebieg budowy
Budowę szkoły i domu dyrektora rozpoczęto w pierwszej połowie sierpnia 1904 roku. Jeszcze w roku 1904 obydwie budowle opatrzono prowizorycznym dachem. Na wiosnę 1905 roku rozpoczęto prace murarskie nad salą sportową. Ta budowla, jak i pomieszczenia sanitarne pokryto dachem latem 1905 roku.
Projekt budynku pochodzi z Ministerstwa do Spraw Prac Publicznych w Berlinie. Kierowanie budową powierzono panu Stürmerowi. Prace murarskie i wykończeniowe w budynku szkolnym i domu dyrektora zostały wykonane przez mistrza murarskiego – pana Hinz z Torunia, natomiast sala gimnastyczna i sanitariaty przez przedsiębiorcę budowlanego – Kühna, prace wykończeniowe w tych budynkach wykonało tutejsze przedsiębiorstwo Krüger und Reichelt. Dźwigary dostarczyła spółka „Dietrich i Syn” z Torunia. Pozostałe prace związane ze zbrojeniem i dostarczeniem elementów metalowych (haków, bolców), a także ze sporządzeniem małej metalowej flagi (koguta) wskazującej kierunek wiatru wykonał mistrz ślusarski – Peters z Wąbrzeźna. Prace związane z położeniem dachu na budynku z klasami i na budynku dyrektora oraz piorunochron wykonał mistrz dekarski – Merten z Grudziądza, te same roboty związane z dachem sali gimnastycznej i sanitariatów wykonał tutejszy mistrz dekarski – Thiele. Dostawą elementów stolarskich zajmował się cały szereg firm. Prace główne, a mianowicie wszystkie drzwi i okna w domu dyrektora, wszelkie podwójne okna i portale wejściowe dla budynku klasowego wykonał mistrz stolarski Hinkelmann.
Drzwi wewnętrzne, panele na auli w budynku z pomieszczeniami klas, wszystkie drzwi i okna sali gimnastycznej i pomieszczeń z sanitariatami dostarczył mistrz Schubring z Nowego Miasta Lubawskiego. Proste okna do budynku klasowego wraz z oknami do auli dostarczył mistrz stolarski Labs z Wąbrzeźna. Drzwi i okna domu dyrektora zostały okute przez mistrza ślusarskiego Schmuhla z Wąbrzeźna, który również wykonał metalowy płot. Drzwi i okna gmachu z klasami lekcyjnymi i sali gimnastycznej oraz sanitariatów okuł mistrz ślusarski – Ritz, który również wykonał elementy zdobiące do portali wejściowych.
Instalacja kanalizacyjna (doprowadzająca i odprowadzająca) powstała dzięki zaangażowaniu inżyniera Müllera z Gdańska, z kolei instalacją oświetlenia zajęła się tutejsza filia firmy energetycznej.
Dom dyrektora został oszklony przez mistrza szklarskiego – Gundlacha z Wąbrzeźna, budynek szkolny, sala gimnastyczna, pomieszczenia z toaletami – przez mistrza szklarskiego Schütze z Torunia.
Prace malarskie w domu dyrektora wykonał mistrza malarski – Barth, te same prace w budynku szkolnym, sali gimnastycznej i pomieszczeniach z toaletami – mistrz Peters z Tczewa. Prace związane z wyrównaniem podłoża i wybrukowaniem wykonało tutejsze przedsiębiorstwo pana Technau, a elementy ogrodowe przygotował specjalista ogrodniczy – Borrmann z Kowalewa Pomorskiego. W dostarczaniu materiałów udział wzięły następujące firmy: cegła tylna – Toruńska Spółka Ceglana; cegła przednia i formująca – Grudziądzka Spółka Ceglana; żwir, piasek, kamienie polne – Technau z Wąbrzeźna; wapno, cement, płytki – G. Ackermann z Torunia; kamienne stopnie – Jantzen z Elbląga; stopnie i progi granitowe – Lehmann ze Strzyżawy.
Tłumaczenie: Michał Stenzel
Uroczystość oddania szkoły do użytku zrelacjonował pierwszy dyrektor szkoły dr Klingbeil w sprawozdaniu sumującym pracę szkoły w roku szkolnym 1906/07. W naszym opracowaniu prezentujemy fragmenty tego sprawozdania.
Uroczysty początek
Jako dzień uroczystego oddania budynku do użytku Kolegium Szkolne Prowincji w Gdańsku wybrało 20 kwietnia 1906 roku. Ceremonia rozpoczęła się o godzinie jedenastej w odświętnie przyozdobionej auli budynku, przy licznym udziale mieszkańców miasta. Uroczystość zaszczycili swą obecnością nadprezydent von Jagow oraz prezydent rejencji dr Schilling. Na początku odegrano na fisharmonii utwór Wagnera. Później chór uczniowski odśpiewał „Modlitwę Radości”. Następnie nadprezydent von Jagow w swym przemówieniu wskazał na to, iż nowa, państwowa budowla sprawi, iż prywatne budynki, dotychczas używane przez progimnazjum realne, odejdą w zapomnienie. Uczniom i nauczycielom lepiej będzie się pracować w nowym, dużym i jasnym budynku. Wyraził on przekonanie, iż najlepsze tradycje starej szkoły, a przede wszystkim dobry duch nauki, który zawsze prowadził uczniów, również przeniesie się do nowej budowli. Ten duch będzie wspierał uczniów w ich naukowej edukacji, wzmacniał również ich ciało i krzewił niemieckie ideały wśród naszej młodzieży. Zdaniem von Jagowa przede wszystkim należy zaszczepić w sercach uczniów trwogę przed Bogiem. To ona jest bowiem źródłem, z którego wypływa miłość i przywiązanie do cesarza, króla i ojczyzny. Troska najjaśniejszego króla i pana o szkoły zasługuje na najwyższą wdzięczność uczącej się młodzieży i ich nauczycieli. Nadprezydent zakończył swoje przemówienie trzykrotnym „hurra” na cześć cesarza jako mecenasa nauki, co zostało przyjęte z wielkim entuzjazmem – wtedy wszyscy zgromadzeni odśpiewali „Hymn Cesarski”. Po deklamacji przez uczniów utworu. „Dziękujcie Panu wszystkie narody”, głos zabrał dyrektor. W swej przemowie wyraził wdzięczność i radość, iż tak długo oczekiwany moment wreszcie nadszedł, podziękował Panu Bogu za dotychczas okazywaną Łaskę, następnie poprosił o błogosławieństwo dla uczniów i nauczycieli. Na końcu podziękował Królewskiemu Szkolnemu Kolegium Prowincji za okazane zainteresowanie rozwojem szkoły oraz za uświetnienie swą obecnością dzisiejszej uroczystości. Wyraził również wyrazy wdzięczności władzom miasta Wąbrzeźna za dotychczasowe życzliwe udostępnianie pomieszczeń na potrzeby szkoły, które choć małe i ciasne, to umożliwiały pracę dydaktyczną. Te wnętrza pozostaną również w pamięci i z tego powodu, iż to właśnie w nich odbyły się niedawno egzaminy końcowe. Wyniki egzaminowanych były tak dobre, że wszystkim przyznano świadectwa promocyjne.
Bardzo brakowało w ciągu ostatnich 3 lat odpowiednich przyrządów do gimnastyki, a szczególnie w miesiącach zimowych sali gimnastycznej. Wprawdzie w małym mieście jest korzystniejsza sytuacja dla fizycznego rozwoju młodzieży – zaletami są tu zdrowe powietrze i częste wyjścia w teren, ale mimo to nie można przekreślić istotnej roli gimnastyki. Nowa sala gimnastyczna zapewni regularne ćwiczenia sportowe. Spoglądając na ten nowoczesny, odpowiadający wymogom nowych czasów obiekt, nie można zapomnieć o słowach podziękowania dla tych, którzy tą budowę wspierali, a w szczególności należy je złożyć panu Steinbrecher, powiatowemu inwestorowi budowlanemu oraz panu Stuermer, architektowi państwowemu.
Nowo wybudowana szkoła prowadzi sześć najniższych klas gimnazjum realnego i stąd też pochodzi jej nazwa – progimnazjum realne. Programowo różni się ona od gimnazjum tym, iż wykreślono grekę z programów nauczania, a w jej miejsce wprowadzony został język angielski. Nowa szkoła jest poza tym placówką zreformowaną, co sprawia, iż występują tu pewne różnice w stosunku do innych placówek etapu średniego. Cele są te same, lecz układ zajęć częściowo zmieniony. Na czym konkretnie ma to polegać? Po pierwsze w nowej szkole więcej czasu będzie się poświęcać językowi niemieckiemu w niższych klasach niż ma to miejsce w gimnazjum i progimnazjum starego typu. Następnie ilość godzin języków obcych będzie zróżnicowana na poziomie poszczególnych klas.
Tak długo jak uczeń jest jeszcze młody i jego zdolności przyswajania są jeszcze niskie, będzie się uczył jednego języka, a wraz ze wzrastającym wiekiem i zwiększoną zdolnością uczenia się, dojdą kolejne. Zawsze będzie miał jednak możliwość, by gruntownie poznać jeden język, nim swą uwagę skieruje na kolejny. Dzięki temu ułatwi mu się naukę i w ten sposób poprawi motywację ucznia.
Uczniowie nowej szkoły mają zostać wyposażeni w solidną i gruntowną wiedzę, aby mogli godnie piastować stanowiska i zawody, które wybiorą w przyszłości. Poprzez funkcjonowanie szkoły, uczniom należy przekazać obraz państwa w miniaturze, tak żeby wiedzieli, iż w przyszłości będą też częścią państwa i tylko przez wierną pracę mogą mu godnie służyć.
Uroczystość poświęcenia nowego gmachu szkoły zakończyło wspólne odśpiewanie „A teraz podziękujmy wszyscy Bogu”.
Po południu odbyło się uroczyste spotkanie w lokalu „Czarny Orzeł”. Przemawiali nadprezydent von Jagow, dr Schilling oraz inni zaproszeni goście, za których wznoszono liczne toasty.
Tłumaczenie: Michał Stenzel
W obydwu tłumaczonych tekstach zachowana została stylistyka językowa oryginałów.
Praca zbiorowa pod redakcją Aleksandra Czarneckiego, tłumaczenie: Michał Stenzel
